Edgelanders: interview with Eshan Fardjadniya and Raul Balai

De Appel presenteert tussen 13 april en 4 juni 2024 de video-installatie Edgelanders: Amsterdam on Trial / Part III: The Witnesses, als onderdeel van een groter project van kunstenaars Ehsan Fardjadniya en Raul Balai. De kunstenaars vertellen, in gespreksvorm, meer over de totstandkoming van hun samenwerking, de voorgaande twee delen van het project en wat ze in de toekomst van plan zijn.

Hoe is het Edgelanders-project tot stand gekomen?
Raul: Twee jaar geleden werd ik door grafische werkplaats AGA Lab en Podium Mozaïek benaderd, met de vraag of ik mee wilde doen aan een internationaal project tussen verschillende grafische studio’s, voor kunstenaars met een migratie- of vluchtelingenachtergrond. Ik vond het merkwaardig dat migranten en vluchtelingen voor dit project in dezelfde categorie worden geplaatst. Een recente vluchteling en een tweede generatie migrant hebben heel andere verhalen en posities in de samenleving. Ik heb Ehsan uitgenodigd om mee te doen, deels vanwege onze verschillende achtergronden: ik ben geboren en getogen in Amsterdam als tweede generatie migrant, en Ehsan is in 2000 naar Nederland gekomen als politieke vluchteling uit Iran.

Ehsan: In 2019, een paar jaar voor Edgelanders, heb ik een vergelijkbaar project georganiseerd, Refugee On Trial: een interactieve performance waarbij een rechter en advocaten de uitvoerende artiesten waren, en het publiek werd uitgenodigd om kritisch na te denken over het label ‘vluchteling’. Het Edgelanders-project heeft eenzelfde uitgangspunt. Voor het eerste hoofdstuk, The Background, hadden we in Amsterdam Museum een installatie gebouwd als onderdeel van de groepstentoonstelling Refresh #2: War & Conflict. Refresh Amsterdam is een tweejaarlijkse, interdisciplinaire manifestatie rond Amsterdamse stadscultuur. Deze tweede editie was georganiseerd samen met meer dan twintig Amsterdamse culturele instellingen, met het collectief We Sell Reality, voortgekomen uit de kraker-activisten We Are Here, als hoofdpartner.

Lara Khaldi, artistiek directeur van de Appel, schrijft in een mail-essay, gepubliceerd in het kader van de tentoonstelling in Amsterdam Museum: “In hun project gaan Raul Balai en Ehsan Fardjadniya uit van het standpunt dat het stadsbestuur van Amsterdam verplicht is om iedereen onvoorwaardelijk onderdak te bieden, inclusief de ‘ongedocumenteerden’. De stad promoot zichzelf als ‘veilige haven’ en heeft zich uitgesproken voor internationale mensenrechten. Ook moet het stadsbestuur zich houden aan de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uit 2014. De realiteit is echter heel anders: in de praktijk is Amsterdam tot nu toe niet in staat geweest om aan haar zorgplicht te voldoen, ondanks beloften van bestuurders gedurende de afgelopen jaren.”

Is deze situatie specifiek voor de gemeente Amsterdam?
Raul: Amsterdam, en ook breder genomen Nederland, is niet voor niets het vertrekpunt in Edgelanders: er is een groot verschil tussen het imago en de werkelijkheid. Deze stad meet zich graag het imago aan van een open, vriendelijke, alles gedogende gemeente, maar dit staat vaak haaks op de werkelijkheid en het daarachter schuilende beleid. Vaak worden mensen die uit een azc worden gezet, door medewerkers geadviseerd om naar Amsterdam te gaan, omdat er een idee bestaat dat ze hier wel hulp kunnen krijgen. Maar ook hier worden ze vaak aan hun lot overgelaten. Doordat het idee van openheid zo verweven is met de Nederlandse identiteit, zijn er veel blinde vlekken voor structurele problemen.

Voor de tentoonstelling in Amsterdam Museum presenteerden de kunstenaars een weergave van een tijdlijn in installatie-vorm, die het verhaal verteld van Souleyman, een vriend van Ehsan en Raul die als zestienjarige naar Nederland is gekomen, en nog steeds geen verblijfsdocumenten heeft. De vijf meter lange tijdlijn toont het onzekere, verstikkende bestaan van iemand die verstrikt zit in een onmenselijk en kafkaësk systeem. Het basismateriaal van de tijdlijn is canvas, dat ook wordt gebruikt in vluchtelingenkampen en om bouwplaatsen af te schermen. Het materiaal refereert daardoor zowel aan onderdak als aan tijdelijkheid. Het tweede deel van de installatie is een interview met mensenrechtenadvocaat Pim Fischer, vertegenwoordiger van onder andere We Are Here. Hij heeft de Nederlandse staat aangeklaagd op Europees niveau en won de zaak: de staat moest onvoorwaardelijk onderdak bieden aan ongedocumenteerden. Hier is de Bed-bad-brood-regeling uit ontstaan.

Ehsan: De Nederlandse staat bedacht in de praktijk allerlei haken en ogen aan deze steun; het bleek niet onvoorwaardelijk. Zo moesten ongedocumenteerden die onderdak zochten een document tekenen voor hun eigen uitzetting, wat overigens onwetmatig bleek te zijn.

Raul: Pim Fischer gebruikt vaak de metafoor van iemand die aan het verdrinken is. Iemand die in het water ligt en niet kan zwemmen, vraag je niet of diegene wel een paspoort heeft. Die help je simpelweg, zonder voorwaarden. Dat lijkt me een heldere lijn om aan te houden.

Hoe is het Edgelanders-project overgegaan van een museale naar een theatrale context?
Ehsan: Souleyman, de hoofdpersoon van de installatie in Amsterdam Museum, heeft interesse in theater en performancekunst, en door gesprekken met hem ontstond het tweede hoofdstuk van Edgelanders. Deel twee, The Hearing, was een soort performance-theaterstuk in documentairevorm. Geen acteurs op het podium, maar mensen die hun eigen verhaal deden. Alles werd filmend vastgelegd, waardoor de camera ook een apparaat werd om getuigenis mee af te leggen. Het stuk was een tafelgesprek tussen Souleyman, Pim Fischer en wijzelf.

Voor deel III, te zien in de Appel, nodigden de kunstenaars mensen uit die in opvangen verblijven, of hebben verbleven, om hun verhaal te doen voor de camera’s.
Raul: We willen in dit deel het project meerstemmig maken. Onze aanklacht tegen de stad gaat niet alleen om of er onderdak wordt geboden, maar ook hoe dit gebeurt. Worden de mensenrechten serieus genomen, en wordt er gehandeld vanuit empathie en medemenselijkheid? Wanneer krijgt de lokale overheid nu eens meer lef, zodat ze meer doen dan het absolute minimum? Ik vind het wrang dat het de gemeente wel lukt om verreikende milieumaatregelen door te voeren die de vrijheid van mensen in de stad beperken, maar dat ze dit niet durven als het gaat om het verwelkomen van mensen in de stad, die heel hard een plekje nodig hebben. Mensen zonder verblijfsdocumenten zitten in een constante limbo, terwijl iemand laten werken en een normaal sociaal leven gunnen voor alle betrokken partijen veel meer oplevert.
We hebben geprobeerd deze gevoelens en frustraties over te brengen in de installatie in de Appel. Bezoekers worden door smalle gangen en trappen op en neer geleid voordat ze de video-installatie bereiken. De gang en trappen dienen geen doel, net als de schijnbaar eindeloze processen waaraan ongedocumenteerde migranten worden blootgesteld. De schermen waarop de interviews te zien zijn, zijn bevestigd aan steigers, een provisorische structuur die de tijdelijkheid van het leven van de mensen in opvangcentra weerspiegelt.

Heeft het project nog een leven na deel III in de Appel?
Ehsan: In 2025 bestaat Amsterdam 750 jaar. De gemeente wil groots uitpakken, met verschillende culturele evenementen door het hele jaar. Een belangrijk pr-moment voor de stad. We willen, juist in dat symbolische jaar, een publiek tribunaal organiseren als kritische noot. Dit gaan we het komende jaar vormgeven, onder meer door samenwerkingen met rechters en advocaten. Ook het politieke klimaat, en het nog te vormen kabinet, zal de vorm van het vierde deel mede bepalen. Zo heeft de PVV in hun partijprogramma beloofd om het Bed-bad-brood-beleid stop te zetten.

Raul: De toekomst ziet er wat dat betreft niet positief uit. Hopelijk kunnen we, in ieder geval op lokaal niveau, met dit project bewustzijn creëren bij beleidsmakers en politici. We moeten af van de willekeur en de tijdelijkheid van verblijfsvergunningen.

U bent van harte uitgenodigd voor het de opening van de tentoonstelling op zaterdag 13 april tussen 16:00 en 20:00 uur. RSVP aanbevolen: Reserveer hier. Blijf op de hoogte van het volgende hoofdstuk van Edgelanders via de website amsterdamontrial.nl.